Çdo gjë që ekziston rreth nesh – bota që na rrethon – nga vjen e gjitha kjo? Në radhë të parë, përse është ajo aty? Sa i vjetër është Universi? Apo a është ai gjithmonë aty? A jemi ne me të vërtetë të veçantë në kohë dhe hapësirë? A do të arrimë të kuptojmë se si filloi gjithçka? Nga është bota?
Kozmologjia po punon për të studiuar edhe cepin më të skajshëm të Universit. Për herë të parë mund t’u japim shpjegim pyetjeve rreth fillimit dhe zhvillimit të Universit me anë të vëzhgimeve reale. Me teleskopët e sotshëm, me përshpejtuesit e grimcave dhe me super kompjuterët, shkencëtarët po arrijnë, çdo herë e më tej, ta përplotësojnë imazhin se si u krijua Universi.
Udhëtimet në kohë me anë të dritës
Në Berkeley University të Kalifornisë astrofizikani Saul Perlmutter studion „yjet eksploduese“. Imazhet ai i merr nga teleskopi hapësinor Hubble. Astronomët i quajnë këta yje Supernova. Supernovat hyjnë në ngjarjet më të dhunshme të Universit. Ato eksplodojnë me fuqinë e trilion trilionë bombave atomike. Drita e tyre shndrit për një kohë të shkurtër më shumë se e një galaktike të tërë. Për shkak se drita e tyre mund të përllogaritet shumë saktë, Perlmutter mundet të na japë largësinë e tyre nga Toka dhe, në këtë mënyrë, mund të hedhim një vështrim nga e kaluara.
Perlmutter:
Të gjithë këto Supernova janë ekplozione që kanë ndodhur para një, dy, tre miliardë vitesh. Në çastin kur studiojmë një nga këto supernova, ato na tregojnë diçka rreth këtij momenti të historisë para një apo dy miliardë vitesh, ndërkohë që ne përpiqemi të qëmtojmë sa më shumë e mundur, për të zbuluar se si ka qenë Universi para dy, pesë apo dhjetë miliardë vitesh.
Pra çdo vëzhgim drejt gjithësisë është po ashtu edhe një udhëtim në kohë, mbrapa në të kaluarën. Yjet, galaktikat, mjegullnajat spirale janë aq larg, saqë dritës i duhet shumë rrugë për të bërë deri në tokë. Një rreze drite për një vit kalon një rrugë prej 9 ? miliardë kilometrash. Dritës së Diellit tonë i duhet vetëm 8 minuta që të mbërrijë tek ne. Por dritës së Andromedës, galaktikës më të afërt me Rrugën e Qumështit, i duhen 2 ? milionë vite deri tek ne.
Shkretëtira në Kili. Këtu ndodhet vegla më e madhe e njerëzimit në tokë e bërë për të vëzhguar Gjithësinë. Është Very Large Telescope, shkurt VLT.
Ky teleskop nuk është vetëm një dylbi i fuqishëm, por gjithashtu edhe një makinë kohe. Me të shkencëtarët kanë mundësinë të depërtojnë sa më larg në Kozmos. Në thellësitë e Gjithësisë ata kërkojnë zonat ku u krijuan yjet e para nga gjella kozmike e zanafillës që më pas do të formonin formacionet komplekse dhe të mrekullueshme: galaktikat, prej të cilave është ndërtuar Universi.
Dr. Natascha Förster Schreiber dhe ekipi saj nga Instituti Max Planck për fizikë extraterrestrale në Garching janë në kërkim të lidhjes mes yjeve të para dhe galaktikave më të hershme.
Si qe e mundur që nga strukturat e para difuze të zhvilloheshin forma të qarta të një galaktike? Imazhet e para që morëm nga VLT-ja na shfaqin sisteme yjesh 10 miliardë vit-drite larg. Trajta të paqarta skematike. Tani shkencëtarët duhet të vendosin rreth një njolle drite. Vetëm atëherë mund t’ia drejtojnë të gjithë forcën e dritës të Teleskopit objektit të përzgjedhur. Po morën një vendim të gabuar, do me thënë Teleskopin ia drejtojnë një mjegullnaje difuze yjesh në vend një galaktike, kjo do të thotë të humbasësh kohë teleskopi shumë të çmueshme.
Dr. Natascha Förster Schreiber:
Në fakt, ne dimë shumë pak. Në Universin e hershëm objektet janë shumë larg, andaj dhe na shfaqen me dritë të dobët. Gjithçka shohim është një pikë e vogël. Por edhe për atë nevojiten orë të tëra vëzhgimi. Ne dimë tmerrësisht pak rreth këtyre objekteve. Njohim vetëm tiparet e përgjithshme, por asgjë rreth hollësive se si duken këto galaktika? A kanë ato formën e sheshtë si Rruga e Qumështit? Apo kanë formë elipzoide? Me gjithë progresin e bërë me Teleskopin Hubble apo VLT na kanë mbetur edhe shume pyetje të hapura që u duhet dhënë përgjigje nëpërmjet kërkimeve tona.
Megjithatë këto vështrime të thella në historinë e Universit, në madhësinë dhe shtrirjen e tij, janë bërë të mundura vetëm para pak kohësh. Madje në vitet njëzetë të shekullit të kaluar kozmologët besonin se Universi përbëhej vetëm nga galaktika jonë, Rruga e Qumështit. Gjithësia për ta ishte e palëvizshme dhe e amshueshme. Universi ka qenë gjithmonë aty dhe i pandryshueshëm. Për këtë s’dyshonte njeri. Tek tani kozmologjia e di që ekzistojnë miliarda galaktika dhe se Universi është i pakufishëm.
Universi i pakufi?
Sikur të mundeshim t’i hidhnim një vështrim të kaluarës së Universit, a nuk do duhej atëherë që dikur të vëzhgohej edhe ora e lindjes së Universit? Universi është 13 miliardë vjeç – ai po ndryshon dhe gjatë gjithë kohës është në lëvizje. Dielli është një nga miliarda yjet që përbëjnë Rrugën tonë të Qumështit. Nga ana tjetër, Rruga jonë e Qumështit është vetëm një nga miliarda galaktika. Po si është krijuar e gjitha kjo?
Observatoriumi Hale në Kaliforni, viti 1923. Astronomi Edwin Hubble është njëri nga të paktët që beson se Universi nuk përbëhet vetëm nga Rruga Qumështit, porse është shumë më i madh seç është pandehur deri më tani. Me teleskopin më të fuqishëm të asaj kohe ai mat natë për natë i palodhur yll për ylli. Atë çka ai hamendëson, për atë kohë qe e jashtëzakonshme: a mund të jetë, që gjithçka që është pandehur për mjegullnaja difuze në fakt janë galaktika tjera? – tej mase shumë galaktika – të gjitha pafundësisht larg?
Më 1923 ai sjell prova se ka të drejtë. Kjo provë e bën Edwin Hubble me famë botërore. Por ai nuk kënaqet me kaq. Tani ai dëshiron të dijë se sa i madh është Universi në të vërtetë. Bashkë me asistentin e tij Milton Humason fotografon galaktikë për galaktikë. Rezultatet i ruajnë në pllaka fotografie. Nëpërmjet spektreve me ngjyra ata arrijnë të konstatojnë se a i largohen apo i afrohen yjet tokës. Në linjat e tyre spektrale shkencëtarët konstatojnë një përbashkësi të hutueshme: Të gjitha galaktikat largohen nga toka.
Në një ditë shtatori e vitit 1929 kur Hubble fillon t’i krahasojë edhë njëherë vëzhgimet e bëra. A është e mundur që galaktikat largohen me shpejtësi proporcionalisht nga distanca e tyre? Dy herë më larg, përshpejtimi është dy herë më i madh, tre herë më larg, tre herë më shpejtë. Ai vë lëvizjen dhe distancën në një raport dhe rezultati është i habitshëm: një vijë e drejtë. Edwin Hubble gjen ligjin Hubelian. Zbulon se Universi zgjerohet.
Harald Lesch:
Zbulimi i Edwin Hubblit natyrisht që ka qenë madhështor. Ky zbulim qe edhe fillimi i kozmologjisë moderne. Kjo sepse, me zbulimin e tij të zgjerimit të gjithësisë, ai shtroi pyetjen: si ka qenë Universi më herët? Kësaj mund t’i përgjigjemi menjëherë: më herët ai ishte më i vogël. Më herët se më herët ishte edhe më i vogël. Kështu që mund ta mendojmë atë deri tek fillesa dhe atëherë të shtrojmë pyetjen: kush e hodhi pra Universin në ekzistencë?
Si ka filluar në të vërtetë e gjitha? Kjo është pyetja e madhe e Kozmologjisë. Edhe për filozofin dhe astrofizikanin Harald Lesch i Universitetit Ludwig Maximilians në Mynih kjo pyetje qëndron në qendër të përsiatjeve. Në qoftë se Universi zgjerohet, sa i vogël apo i imët ka qenë ai në fillim? Aq sa një monedhë, sa koka gjilpërës apo më i vogël? Ja teoria e astrofizikanëve: në qoftë se Universin e llogarisim mbrapsht, dikur do të vijë çasti kur e gjithë energjia dhe e gjithë materia do të përqendrohen në një pikë. Atëherë vjen deri tek eksplozioni – shpërthimi zanafillor (Bumi i Madh apo Big Bang) – tek pika ku nisi çdo gjë.
Lindja e Universit
Dhe ç’kishte para Bumit të Madh? Nga se u krijua ky Univers? A mos ishte nga Hiçi? Ligjet e fizikës tonë me sa duket nuk mund ta shpjegojnë këtë, ngaqë pikërisht në atë çast krijohen koha dhe hapësira. Si ndodhi lindja e botës tonë …
New Jersey, Bell Labs, maj i vitit 1965. Dy fizikanët Arno Penzias dhe Robert Wilson duan me detektorin e tyre gjigant të mikrovalëve të regjistrojnë radio-sinjale të largëta nga gjithësia. Por siç duket aparati i tyre shfaq një defekt. Nga detektori dëgjohet një gumëzhimë e pandërprerë. Një zhurmë e pamëshirshme dhe e papërcaktuar që duket sikur vjen nga të gjitha anët e qiellit, ditë e natë. Penzias und Wilsoni provojnë gjithçka për ta gjetur shkakun. Kontrollojnë qarkun elektrik, shtrëngojnë vidhat, fshinë dhe pastrojnë antenën e lugët. Pa sukses. Gumëzhima mbetet e pandryshueshme.
Teksa pas një viti ata do ta kuptojnë se ç’kanë zbuluar: rrezatimin kozmik të sfondit, dritën më të vjetër të Universit, e cila në kohë dhe distancë është shndërruar në mikrovalë. Jehona e Big Bangut – Bumit të Madh.
Harald Lesch:
Sikur mos të ishte zbuluar rrezatimi kozmik i sfondit, askush nuk do të fliste më për Bumin e Madh. Në fakt ky është boshti kurrizor i teorisë modernë mbi Bumin e Madh. Sikur mos ta kishim këtë rrezatim, tani do të kishim një kozmologji krejtësisht tjetër.
Ky Univers gjigant e i nxehtë u zgjerua brenda një sekonde dhe rrëmbimthi u ftoh. Temperatura e tij u ul nga disa bilionë në disa miliardë gradë. Ai përbëhej kryesisht nga protone, neutrone dhe elektrone, të gjitha duket notuar në një det drite. Brenda disa minutave të ardhshme u formuan grimca të imëta. Raporti hidrogjen-helium u përcaktua në minutat e para, gjë që përkon me raportin e kohës së sotme.
Rrezatimi kozmik u krijua 380.000 vjet pas Shpërthimit. Temperatura e Universit kishte rënë deri në disa mijë gradë. Formohen atomet e para dhe kështu shfaqet një Univers transparent. Drita tashmë mund të shpërndahet e papenguar. Ende sot satelitët mund të masin jehonën Bumit të Madh – prova për teorinë e Big Bangut.
Në Garching pranë Institutit për astrofizikë Max-Planck shkencëtarët po përpiqen të simulojnë evoluimin e Kozmosit. Për këtë ata kanë nevojë për 60 miliardë shifra. Këto shifra ata i marrin nga satelitët që masin jehonën e Shpërthimit të Madh, gumëzhimën kozmike. Astrofizikanët kanë teorinë se si do të duhej të dukej Universi i hershëm. Tani ata duan të vërtetojnë saktësinë e Teorisë.Në kompjuter ata japin gjendjen fillestare teorike dhe këtë gjendje e procedojnë sipas ligjeve të sotme fizike. Me këtë duan të krahasojnë gjendjen fundore të simuluar me gjendjen aktuale të Universit.
Simon White:
Jam pothuajse i hutuar, se sa kompleks që është dhe, në fund, përsëri mund të gjejmë rend në kaos. Ma merr mendja, që në fakt, kjo është gjeja më e habitshme në botën e fizikës. Megjithëse kaq e komplikuar dhe kaotike prapëseprapë mund të gjejmë parime rendi. E njëjta vlen edhe për përllogaritjet tona: në fund konstatojmë diçka tepër të thjeshtë.
Me ndihmën e njërit nga supër kompjuterët më të mëdhej të botës shkencëtarët e Garchinger ia dolën që të realizojnë simulimin më të madh bërë ndonjëherë sesi u zhvillua Universi. Simulacioni fillon 400.000 vjet pas Shpërthimit të Madh. Emri i tij: Aquarius. Aquariusi tregon saktë se si janë krijuar strukturat kozmike, se si nga njëshmëria kozmike u formuan yjet e para e më pas, nën ndikimin e rëndesës, u formuan dhe galaktikat e para. Me gjithë se ky animacion është shumë mbresëlënës ai në shumë pjesë nuk përkon më realitetin aktual.
Volker Springel:
Problemi që na shfaqet tani është se modelet tona teorike parashikojnë shumë më tepër galaktika të vogla, por të cilat ama nuk mund t’i vëzhgojmë. Ekziston pra një diskrepancë ndërmjet numrit të dhënë të galaktikave që mund t’i vëzhgojmë dhe galaktikave që i parashikon simulacioni ynë. Dhe ajo çka përpiqemi të kuptojmë është se, a ka të bëjë kjo me supozimet tona mbi këtë model kozmologjik, psh. a mos duhet ta ndërrojmë modelin e Materies së Errët e të ftohtë, apo ka të bëjë me efektet astrofizike që nuk i kemi përllogaritur saktësisht.
Kjo Materie e Errët e ftohtë po ua merr shpirtin astrofizikanëve. Në mbarë gjithësinë shkencëtarët hasin pasojat e kësaj force plot fshehtësi. Kjo forcë është aq e fuqishme saqë përthyen dritën në gjithësi dhe shtrembëron pamjet e një galaktike të tërë. Se nga çfarë përbëhet ajo këtë shkencëtarët nuk e gjejnë dot. Por ajo medoemos duhet të jetë aty, sepse është ajo që mban galaktikat tona. Pa të, galaktikat do të largoheshin nga njëra-tjetra.
Sipas forcës së shtrembërimit astronomët mund të shquajnë se sa shumë Matereie të Errët përmbajnë galaktikat. Ka llahtar shumë. 85 përqind e Universit tonë u përbëka nga Materia e Errët. Edhe një tjetër zbulim po i habit kozmologët. Gjatë matjeve të Universit ata vijnë në përfundim se Universi po zgjerohet gjithnjë e më shpejtë. Ekpansioni i Kozmosit po e rrit shpejtësinë në vend që të tkurret ngadalë.
Është në vitin 1998 që Saul Perlmutter së bashku me shkencëtarët e tjerë zbulon për herë të parë këtë materie misterioze. Me gjithë studimet e bëra shkencëtarët më kot janë rrekur të zbulojnë përbërjen e saj. Prandaj e kanë pagëzuar si Energjia e Errët.
Saul Perlmutter:
Duket sikur Universi vërtetë, dikur para 5 apo 6 miliardë vitesh, në vend të „frenojë“ ai po i „jep gaz“. Për momentin qëndron risia, se Universi po zgjerohet me shpejtësi. Me gjithë se nuk e dimë pse. Mund të jetë, që shkaku për këtë është një energji që mbush të gjithë hapësirën. Në qoftë se kjo është e saktë, atëherë mund të përpiqemi të mësojmë më shumë rreth kësaj energjie duke studiuar historinë e Universit: kur ndaloi të zgjerohet ngadalë dhe kur nisi të zgjerohet shpejtë.
Zanafilla e ligjeve të natyrës
Në gjithësi ka forca që me gjithë kërkimet e bëra nuk arrimë t’i kuptojmë. E si t’i biesh në gjurmë një energjie për të cilën s’dimë gjë, nga se përbëhet ajo dhe si funksionon?
Në Institutin kërkimor CERN për herë të parë po bëhen përpjekje, që nëpërmjet një eksperimenti t’i jepet përgjigje pyetjes së orëlindjes së Universit dhe nga çfarë përbëhet Energjia e Errët. Në një përshënjtues të grimcave i gjatë 27 km duan që Rolf Landua dhe kolegët e tij shkencëtarë të riprodhojnë Shpërthimin e Madh. Për të zbuluar se çka ngjau gjatë krijimit të Kozmosit ata do të përplasin në këtë unazë, me një vrull deri më tani të paparë, bërthamat e atomit të hidrogjenit. Kjo provë është eksperimenti më i madh që ka zhvilluar ndonjëherë njerëzimi.
Rolf Landua:
Përfytyrimi jonë për Universin është, se në fillim, energjia e tij ka qenë e përqendruar në një pikë e vetme të imët. Kjo pikë filloi të zgjerohet, dhe kjo, nuk ishte një shpërthim në kohë dhe hapësirë, por prej kohës dhe hapësirës. Pra koha dhe hapësira u krijuan pikërisht në këtë kohë. Në këtë proces u krijua dhe e gjithë materia, të gjithë grimcat që ne i shohim sot. Për ne është me rëndësi të kuptojmë se si nga nji gjendje fillestare krejtësisht e pastrukturuar u krijuan forma kaq komplekse, ndoshta edhe jeta. Zanafillën e ligjeve të natyrës, këtë duam të zbulojmë.
Shkencëtarët do të simulojnë në katër prova të ndryshme të parat pjesëza të sekondës pas Shpërthimit të Madh. Për këtë në katër vende të përshpejtuesit janë vënë instrumente gjigante, ku do të ndodhin dhe analizohen kolisionet e grimcave. Këto makina gjigante shkencëtarët i kanë ndërtuar për të zbardhur vetëm një pyetje të vetme: Si shndërrohet energjia në materie? Të gjithë detektorët janë mbushur përplot me materiale të ndryshme, të cilët kanë vetëm një detyrë: për të regjistruar flurrudhën e grimcave të reja, që do të krijohen gjatë kolisioneve. Materia shndërrohet në energji për një kohë të shkurtër dhe pastaj sërish kthehet në materie. Shkencëtarët shpresojnë që në këtë proces të zbulojnë grimca deri më tani të panjohura: supersimetrikën, e cila do të dëshmonte ekzistencën e Materies së Errët si dhe të Grimcës-Higgs, pikërisht asaj grimce misterioze, falë së cilës grimcat tjera marrin masë.
Është edhe një pyetje tjetër të cilës shkencëtarët duan t’i japin një përgjigje: Pse jemi ne në të vërtetë këtu? Pse edhe pas gjithë këtyre proceseve ka mbetur pikërisht kjo Materie që ne njohim?
Rolf Landua:
Një nga sekretet më të mëdha është se pse në të vërtetë Universi përmban materie. Në fund të fundit, ajo çka dimë është se në fillim energjia është shndërruar barasvlefshëm në materie dhe antimaterie, do të thotë fifty-fifty. Por tani shikojmë vetëm materien. Nga u firos antimateria?
Në fabrikën gjigante të antimateries në CERN Rolf Landuas i shkoi njëherë për dore të krijojë antimaterie. Ai pati sukses të krijojë rreth 1000 atome antimaterie. Por kjo antimaterie u shkërrmoq pas disa nanosekondave, u anihilua me materien.
Tash shkencëtarët do ta simulojë në ato agregate gjigante pikërisht atë moment kur për herë të parë u krijua materia dhe antimateria. Në një tub prej Beriliumi, një metal skajshmërisht i rrallë dhe tepër i helmueshëm, ata do ta studiojnë në një kohë të shkurtër ekzistencën e materies. A do të arrinë ta kapin momentin kur materia mbisundon kundrejt antimateries?
A ka më shumë se një univers?
Në Stanford University të Kalifornisë fizikani Andrej Linde ka një shpjegim shumë të thjeshtë për ekzistencën e Materies: Universi jonë është thjesht njëri nga pafund shumë universe tjerë paralele me pafund shumë tipare të ndryshme. Ka pafund botë, në të cilat sundojnë mbase ligje krejtësisht tjera fizike, ndryshe nga bota jonë. Dhe krejt rastësisht, ky i yni është krijuar ashtu, që ne të mund të jetojmë.
Andrej Linde:
Fill pas Shpërthimit të Madh Universi nis të prodhojë pjesë të tij të veta të ndryshme. Dhe mbasi ky proces po zhvillohet përjetësisht, ka mundësi të lindin gjithë universet e mundshme, madje edhe ato më të pamundshmit. Disa mund të kenë ligje fizike që mund të ngjasojnë me tonat. Dhe disa herë lindin universe me ligje krejtësisht të ndryshme. Ne mund të udhëtonim shumë e shumë larg për të arritur te këta universe dhe të shikonim diçka krejt tjetër. Por për të udhëtuar aq larg nuk jemi në gjendje ta bëjmë fizikisht. Atëherë mendojmë: ky është Universi im dhe ky është një tjetër univers ku jeton dikush tjetër. Këtë unë e quaj imazhin e Multiversit
Multiversi është më shumë se një ide. Linde e ka përllogaritur këtë dhe fizikanët tjerë nuk e shohin idenë e tij si të pamundur. Por si është krijuar në fakt? Përgjigjja tij: fjalëpërfjashëm nga Hiçi. Nga Hiçi e ka llogaritur formulën e Multiversit. Sipas Teorisë së Lindes ka një Vakuum zanafille me luhatje të vogla. Nga kjo është krijuar Universi. Këto lëvizje kanë qenë shkak për shpërndarjen e parregullt të Materies: në disa vende u formuan galaktika dhe disa të tjera hapësira boshe. Por nga ky vakuum luhatës nuk lindi vetëm një univers, por pafunsisht shumë.
Koperniku na mësoi që nuk jemi në qendër të Universit. Giordano Bruno vuri re se yjet janë diej njësoj si yni. Hubble na vërtetoi se Universi zgjerohet. A do të na mësojë Andrej Linde që Universi jonë me qindra miliarda galaktika nuk është i vetmi?
Saul Perlmutter:
Në të vërtetë duhet të supozojmë mundësinë e ekzistencës së universeve të të gjithë llojeve dhe sasive të mundshme dhe se të gjithë këta mund të ekzistojnë në të njëjtën kohë – në qoftëse ekziston diçka e tillë si koha.
Harald Lesch nuk është dakord. Ai mendon se shkenca nuk është në gjendje t’i japë përgjigje një pyetjeje të tillë, sepse sipas parakushteve që shtron, është e pamudur të ketë një përgjigje. Çdo mendim që braktis sistemin e vet për të nuk është më shkencë.
Harald Lesch:
Për çdo shkencë natyrore është deçizive që së pari të respektojmë kauzalitetin dhe së dyti kundërvënien midis hipotezës dhe eksperimentit. Kur kjo nuk respektohet, dhe kjo ndodh per Definition në rastin e universeve paralele, atëherë dy pikat e rëndësishme, që shkenca ka zbatuar me aq madhështi dhe triumfalitet në tre shekujt e kaluar, nuk ekzistojnë më.
Në Penn State University të Pennsylvanisë atstofizikanët Martin Bojowald dhe Abhay Ashtekar janë të një mendimi tjetër. Ata kanë llogaritur një formulë, e cila vërteton matematikisht, që nuk ka patur asnjëfarë Shpërthimi të Madh, por çdo gjë ka nisur me një Big Bounce, një proces sustimi. Një tezë e bazuar matematikishit për kohën para Shpërthimit të Madh ëhtë e llahtarshme, sepse sipas teorise klasike të Shpërthimit të Madh, nuk duhej të kishte fare kohë para Shperthimit. Koha dhe hapësira do të duhej pra të ishin krijuar vetëm në momentin e Shpërthimit.
Problemi që kemi deri më sot është: sa më larg të zhvendosemi në të kaluarën e Universit, aq më pranë do t’i vijmë çastit, kur e tërë masa e Gjithësisë tkurret shumë e më shumë, deri në momentin që volumi arrin te zeroja, ndërsa trysnia pafund. Por në këtë pikë çdo teori merr fund. Përshkrimi i një gjendjeje të tillë nuk ka qenë i mundur me metodat tona shkencore dhe prandaj rrëzohet edhe teorikisht. Pse Abhay Ashtekar dhe Martin Bojowald vazhdojnë të bëjnë akoma llogari edhe pse fizika e tyre duhej të ndalonte në momentin e Shperthimit të Madh?
Shkanca ka mundur deri më tani ta shpjegojë Universin ose me Teorinë e Relativitetit ose me Teorinë e Kuanteve, por që t’i kombinojë të dy këta principe matematikore s’ka arritur deri më tani askush. Të gjitha llogaritë nuk shkojnë më tej se deri tek momenti i Shpërthimit të Madh. Ashtekar dhe Bojowald mundën për herë të parë të kombinojnë dy teoritë dhe arritën në një ekuacion plotësisht tjetër. Meqenëse nuk do ecnin larg me metodat normale përllogaritëse, ata vet kohës i japin një strukturë hapsinore. Shkurt: llogaritë i bënin në dimensionin e katërt. Kjo lloj llogaritjeje quhet teoria e gravitetit kuantik të lakimit (Loop Quantum Gravity). Në momentin kur të dy shkencëtarët përdorën teorinë dhe përllogaritjet e tyre për kohën para Shpërthimit të Madh, si rezultat fituan diçka apsolutisht të habitshme: llogaritjet nxorrën një univers paraardhës.
Abhay Ashtekar:
Megjithatë e papritura më e madhe ishte që me të vërtetë në anën tjetër – pra para Big Bangut – ka patur një tjetër univers. Këtë nuk e kemi pritur. Në fillim nuk isha i sigurt në mos bëhej fjalë për një efekt artificial. Por me llogaritjet e mëtejme pamë se kishim të bëjmë me një efekt real fizik.
Në vend të një fillimi absolut,a mos është fjala për një cikël pa mbarim? A mos vallë Bojowald dhe Ashtekar gjetën përgjigjen e pyetjes „çka përpara“? Gjer më tani thuhej: kujt i ec për dore të kombinojë Terinë e Relativitetit me atë të Kuanteve ai do ta zgjidhi enigmën e Formulës së Botës! A mos ia kanë dalë Ashtekar dhe Bojowald?
Harald Lesch:
Ne nuk kemi kurrfarë mundësie për të kuptuar të tërë sistemin. Për këtë duhet të qëndronim jashtë sistemit. Atëherë dhe vetëm atëherë mund t’i përgjigjeshim pyetjes se ç’kishte para Shpërthimit të Madh, apo dhe pyetjes të famshme, se nga po zgjerohet në të vërtetë Universi? Me këtë duhet të pajtohemi. Kozmologjia është një arqitekturë e brendshme, pra mund të na japë vetëm tiparet e brendshme të Universit. Vetëm në qoftë se dalim jashtë tij do të kishim një shansë. Por përderisa jemi brenda, dhe ne jemi brenda, s’kemi asnjë mundesi.
Fuqia misterioze e Materies së Errët
Saul Perlmutter dhe shkencëtarë nga NASA duan njëherë e mirë t’i bien për gjurme fuqisë misterioze që e përndan Universin. Në rast se Energjia e Errët vazhdon gjithmonë të rritet ajo madje do të shkëpuste edhe objektet që mbahen nga forca e rëndesës.
Saul Perlmutter:
Universi mund të zgjerohet, ngadalsohet dhe dikur të pësojë kolaps. Ose diçka edhe më me shumë gjasë, do të mund të zgjerohej gjithnjë e më shpejtë. Kjo mund të vazhdonte madje aq larg – këtë e quajmë „Big Rip“ – sa të shqitë vërtëtë çdo gjë e t’i copëtojë deri në grimca më të imëta të mundshme.
E si mund t’i biesh në gjurmë një energjie për të cilën s’dimë gjë fare, s’dimë nga se përbëhet apo si funksionon? Shkencëtarët e kanë një plan: ata duan të dërgojnë në Gjithësi një satelit të pajisur më një çip me ultra-rezolucion. Ai do të na mundësonte të kapim imazhet e dallimeve të ndriçimit të supernovave shumë të largëta. Për herë të parë do të modelohen zona gjigante të Gjithësisë. Vetëm me zbulimin e një numri sa më të madh të supernovave të reja Perlmutter dhe ekipi tij mund të vërtetojnë forcën zgjeruese të Energjisë së Errët. Me këtë mision shkencëtarët duan t’i përgjigjen pyetejs se çfarë lloj energjie fshihet pas kësaj force misterioze, e cila është aq e fuqishme sa të mund ta shkatërrojë Universin..
Në Garching kanë mbërritur imazhet nga Very Large Telescope. Dr. Natascha Förster Schreiber dhe ekipi saj kanë goditur në shenjë. Ata me të vërtetë kanë zbuluar një glaktikë. Por diçka është e çuditshme: kjo galaktikë me emrin aspak spektakolar MS 1512-cB58 është shumë më e madhe seç duheshte në të vërtetë të jetë. Në vend që të jetë, ashtu siç pritet sipas terorisë aktuale mbi Universin shumë më e vogël, ajo në formë dhe perimetër është gati sa Rruga jonë e Qumshtit.
Poashtu edhe galaktikat tjera, të cilat i ka studiuar ekipi kontrollit, pohojnë imazhin e habitshëm: ato kanë një formë spirale, sillen rreth boshtit të tyre dhe janë gjigante. Si është e mundur, që në një kohë relativisht të shkurtër pas Shpërthimit të Madh, ata të jenë zhvilluar kaq shumë?
Dr. Natascha Förster Schreiber:
Kjo ka qenë absolutisht e papritur. Këta janë vërtet sisteme gjigante. Duken tamam si Rruga e Qumshtit, dhe atë menjëherë pas Shpërthimit të Madh. Ne prisnim të gjejmë pjesë të vogla, por atë që shohim tani, është ata janë galaktika të pjekura, janë shumë të rënda dhe poashtu rrotullohen. Sipas teorisë, kjo nuk duhet të ishte absolutisht kështu. Për teorinë kjo tani është një sfidë e madhe. Duhet bërë edhe shumë punë për t’i kuptuar në hollësi këta objekte.
Kozmologët kanë ecur mjaf larg, deri në cepat e Universit. Por atë ç’kanë gjetur atje i bën ata të dyshojnë në të gjitha teoritë e tyre. Energjia e Errët dhe Materia e Errët janë aq misterioze dhe, megjithë përpjekjete bëra mbeten kaq të pastudiuara, saqë gjithë dijen mbi Kozmosin e vënë sërish në pikëpyetje.
Saul Perlmutter:
Mbase ndonjëherë do arrimë në kufijtë, ku aftësitë tona të të kuptuarit do të duhet të jenë aq të mëdha, saqë për këtë do të duhej të kishim një tjetër tru për ta kuptuar botën që na rrethon.
Çdo pjesë e Universit ka të kundërtën e saj. Dhe kështu, çdo përgjigje e mundshme mbi krijimin e botës, siç duket hedh një pikëpyetje tjetër!
E përktheu nga gjermanishtja Bekim Qoku
Burimi: http://www.3sat.de/3sat.php?http://www.3sat.de/hitec/magazin/120736/index.html